338. Trudne wybory - czy informatyka może pomóc demokracji? - prof. Arkadiusz Orłowski

Wykład prof. Arkadiusza Orłowskiego, Kawiarnia Naukowa Festiwalu Nauki, 19 października 2015 r. Życie jest sztuką wyborów, wiążą się z tym ciekawe problemy - powiedział prof. Arkadiusz Orłowski, fizyk, informatyk, dyrektor Centrum Edukacji Multimedialnej SGGW, otwierając wykład inaugurujący nowy sezon w Kawiarni Naukowej Festiwalu Nauki. Jego tematem były niedoskonałości różnych ordynacji wyborczych oraz próba odpowiedzi na pytanie, czy technologie informatyczne mogą pomóc demokracji.   Prof. Orłowski mówił m.in. o problemie reprezentatywności wyborów. Przywołał tutaj przykład Stanów Zjednoczonych, gdzie przy obowiązującej ordynacji wyborczej możliwa jest sytuacja, kiedy wybory prezydenckie wygrywa kandydat, który uzyskał mniejszą od konkurenta liczbę głosów w skali całego kraju. Dzieje się tak dlatego, że Amerykanie nie wybierają bezpośrednio kandydatów, ale elektorów. Aby wprowadzić się do Białego Domu, wystarczy więc wygrać wybory w dużych stanach, gdzie elektorów wybiera się w sumie więcej niż łącznie w pozostałych mniejszych stanach.   Prelegent zwrócił też uwagę na problem, jakim jest podejmowanie decyzji w Radzie Unii Europejskiej. System określający wagę głosu na podstawie liczby mieszkańców danego kraju faworyzuje duże państwa. Z kolei wprowadzenie głosowania na zasadzie jedno państwo – jeden głos premiowałoby małe kraje, które w Unii stanowią większość. Według prof. Orłowskiego najsprawiedliwszym rozwiązaniem byłby tutaj proponowany niegdyś przez Polskę system pierwiastkowy.   Niereprezentatywne są też, jak zwrócił uwagę prelegent, wybory do polskiego Senatu. Jednomandatowe okręgi różnią się bowiem liczbą zamieszkujących je mieszkańców. Zasiadający w Senacie parlamentarzyści charakteryzują się więc odmienną skalą poparcia. Prelegent wskazał też na inny mankament jednomandatowych okręgów wyborczych. Jeśli w okręgu gdzie rywalizuje wielu kandydatów wszyscy uzyskają podobne poparcie, to kandydat, który zgromadzi najwyższą liczbę głosów, będzie de facto reprezentantem mniejszości. Czy informatyka może pomóc demokracji?   Drugą część swojego wystąpienia prof. Orłowski rozpoczął od próby odpowiedzi na pytanie, czy technologie informatyczne mogą pomóc demokracji. Jak stwierdził, informatyka jest tylko narzędziem. W zależności od intencji swojego użytkownika może posłużyć zarówno demokracji, jak  i dyktaturze. Prelegent wymienił kilka propozycji, które mogłyby jego zdaniem pozytywnie wpłynąć na podejmowane przez obywateli wybory. Zwrócił uwagę, że starożytna demokracja ateńska miała charakter bezpośredni. Obywatele polis decydowali o sprawach osobiście, a nie przez wybranych wcześniej reprezentantów. Zdaniem prof. Orłowskiego taki system mógłby się sprawdzić też w przypadku współczesnych społeczności lokalnych, a informatyka może dostarczyć ku temu narzędzi. Prelegent stwierdził też, że głosowanie przy użyciu technologii informatycznych dawałoby pewność, że oddany przez wyborcę głos faktycznie zostanie zapisany na konto wskazanego kandydata. Jego zdaniem jest to dobre rozwiązanie przy zastrzeżeniu, że zostanie zagwarantowana tajność wyborów. Informatyka jest w mocy, jak mówił prof. Orłowski, zapewnić odpowiednie do tego technologie i są kraje, gdzie takie rozwiązania dobrze funkcjonują.